Bedreigde taal

‘n Bedreigde taal is ʼn taal wat die risiko loop om in onbruik te verval met sy sprekers wat uitsterf of oorskuif na ʼn ander taal. Taalverlies geskied indien ʼn taal nie meer moedertaalsprekers het nie en ʼn "dooie taal" word. As niemand naderhand meer die taal praat nie word dit ʼn "uitgestorwe taal". Hoewel tale nog altyd deur die menslike geskiedenis gekom en gegaan het, sterf hulle tans uit teen ʼn versnelde tempo vanweë globalisering en nieukolonialisme, waar die ekonomies magtiger tale die ander tale domineer.^[1] Meer algemeen gesproke tale domineer oor die minder algemeen gesproke tale en daarom verdwyn die minder algemeen gesproke tale met tyd. Die totale aantal tale in die wêreld is nie bekend nie. Skattings wissel as gevolg van verskeie faktore. Die algemene konsensus is dat daar tans tussen 6 000 ^[2] en 7 000 tale gepraat word, dat ongeveer 50-90% van die tale teen die jaar 2100 uitgesterf sal wees.^[1] Die top 20 tale, elk met meer as 50 miljoen sprekers, word deur 50% van die wêreldbevolking gepraat, terwyl baie van die ander tale deur klein gemeenskappe gepraat word, waarvan sommige minder as 10 000 sprekers het.^[1]

UNESCO werk met vyf vlakke van taalbedreiging: "veilig", "kwesbaar" (word nie deur kinders gepraat buite die huis nie), "verseker bedreig" (word nie deur kinders gepraat nie), "ernstig bedreig" (word net gepraat deur die oudste generasies), "kritiek bedreig" (word net deur ʼn paar van die oudste generasie gepraat, gewoonlik semi-sprekers). Deur ʼn alternatiewe klassifikasieskema te gebruik, definieer die taalkundige Michael E. Krauss tale as "veilig" indien daar gemeen word dat kinders dit moontlik nog oor 'n honderd jaar sal praat; "bedreig" indien kinders dit moontlik nie meer oor honderd jaar sal praat nie (ongeveer 60-80% van tale val in hierdie kategorie); en "sterwend" indien kinders dit tans nie praat nie.^[3]

Daar is algemene konsensus dat taalverliese die kulturele rykdom van die wêreld benadeel. Verskeie projekte is onderweg en daarop gemik om die verliese te vertraag of bekamp deur taalherlewing van bedreigde tale en die bevordering van onderrig en geletterdheid in minderheidstale. Wêreldwyd het verskeie lande taalspesifieke wetgewing bekragtig wat gemik is op die beskerming en stabilisering van tale van inheemse spraakgemeenskappe. ʼn Klein groepie taalkundiges het betoog dat taalverlies ʼn natuurlike proses is wat nie teëgewerk moet word nie, en die optekening van bedreigde tale vir die nageslagte voldoende is. Slegs ʼn klein hoeveelheid sprekers van bedreigde tale beskou dit as ʼn goeie ding as hulle moedertaal verlore gaan, hoewel baie dink dat om oor te skakel na ʼn meerderheidstaal sosiale stigma moontlik kan verlig en ekonomiese geleenthede verbeter. Die oorgrote meerderheid sprekers van bedreigde tale sien die verlies van hul taal as ʼn noodlottige verbreking met hul kulturele identiteit en tradisies, en baie werk aktief daaraan om dreigende taalverlies te bekamp, en dikwels saam met taalkundiges op herlewingsprojekte.^[4] Met die besef dat meeste van die wêreld se bedreigde tale waarskynlik nie gered sal kan word nie, is baie taalkundiges besig met die dokumentering van die duisende tale waarvan min of niks kennis bestaan nie. Hulle werk kan ʼn groot hulp wees vir beide die taalwetenskappe en in die toekoms vir afstammelinge van die spraakgemeenskappe, indien hulle besluit om meer kennis op te doen oor hulle erftaal na dit uitgesterf het.

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Austin, Peter K; Sallabank, Julia (2011). "Introduction". In Austin, Peter K; Sallabank, Julia (reds.). Cambridge Handbook of Endangered Languages. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88215-6.
2. ↑ Moseley, Christopher, red. (2010). Atlas of the World’s Languages in Danger, 3rd edition. Paris: UNESCO Publishing.
3. ↑ Krauss, Michael E. (2007). "Keynote – Mass Language Extinction and Documentation: The Race Against Time". In Miyaoka, Osahito; Sakiyama, Osamu; Krauss, Michael E. (reds.). The Vanishing Languages of the Pacific Rim (illustrated uitg.). Oxford: Oxford University Press. pp. 3–24. ISBN 019926662X, 9780199266623.
4. ↑ Grinevald, Collette & Michel Bert. 2011. "Speakers and Communities" in Austin, Peter K; Sallabank, Julia, eds. (2011). Cambridge Handbook of Endangered Languages. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88215-6. p.50